Zaczynamy kolejną rozmowę o ochronie dziedzictwa. Tym razem przyjrzymy się obowiązkom zarządców oraz właścicieli obiektów zabytkowych, ale także przestępstwom które popełniane są w tym obszarze. Zapraszamy z przysłowiową kawą do wysłuchania ekspertów oraz do zadawania pytań w komentarzach pod transmisją!

Spotkanie jest realizowane w ramach projektu „Międzysektorowe wyzwania: specjalista ds. ochrony dóbr kultury na wypadek sytuacji kryzysowej i wojny – opracowanie programu studiów podyplomowych, dedykowanych pracownikom działającym na pograniczu dziedzin.” finansowanego w ramach Mechanizmu Finansowego EOG na lata 2014-2021 Program Edukacja.

https://www.facebook.com/ochronadziedzictwawsytuacjikryzysowej/videos/3796401353762752/

Konferencja, która jest wydarzeniem cyklicznym, ma na celu upowszechnianie postanowień prawa międzynarodowego w obszarze ochrony dóbr kultury na wypadek konfliktu zbrojnego w różnych środowiskach, podniesienie poziomu wiedzy osób odpowiedzialnych za realizację tych zadań w instytucjach kultury, a także zachęcenie środowiska akademickiego do aktywności naukowej w dziedzinie bezpieczeństwa dziedzictwa kultury.

Podczas tegorocznej konferencji przedstawione zostały m.in. zagadnienia ochrony dziedzictwa w kontekście nowych zagrożeń technologicznych i wojen hybrydowych, debatowano na temat współczesnej interpretacji definicji „dobra kulturalnego”, zaś dyrektor Departamentu Ochrony Zabytków MKiDN dr Magdalena Marcinkowska omówiła Rekomendację Warszawską wskazując na jej niepodważalną rolę jako nowego instrumentu w odbudowie ośrodków zabytkowych po zniszczeniach wojennych.

W konferencji uczestniczyły osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo zbiorów w muzeach, bibliotekach, archiwach, instytucjach kultury, a także przedstawiciele Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków realizujący zadania na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych, pracownicy biur bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego administracji publicznej, pracownicy i studenci wydziałów prawa, nauk politycznych i studiów międzynarodowych uczelni wyższych, doradcy prawni z komórek organizacyjnych MON, żołnierze zawodowi pełniący funkcje nieetatowych specjalistów do spraw ochrony dóbr kultury oraz wolontariusze realizujący zadania w obszarze ochrony dziedzictwa kultury.

Konferencja została zorganizowana przez: Polski Komitet Doradczy, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwo Obrony Narodowej, Uniwersytet Warszawski – Wydział Prawa i Administracji, Polski Komitet Błękitnej Tarczy oraz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina.

Konwencja haska z 1954 r.

Dotyczy postępowania wobec dóbr kultury w czasie konfliktu zbrojnego. Ustala m.in., że państwa, które podpisują konwencję, mają obowiązek utworzenia w ramach swoich sił zbrojnych jednostki zajmującej się ochroną dóbr kulturalnych oraz mają obowiązek włączenia postanowień konwencji do prawa krajowego. Ponadto sygnatariusze konwencji powinni unikać wywozu dóbr kulturalnych z krajów i terytoriów okupowanych.

Dodatkowo konwencja haska z 1954 roku ustanawia definicję dobra kulturalnego i sposobu jego ochrony. Status obiektu chronionego przez konwencję mają m.in.: schrony, w których przechowywane są dobra kultury oraz wszelkie nieruchomości mające status zabytku (z wyjątkiem obiektów wykorzystywanych do celów wojskowych oraz tych, które znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie ośrodków przemysłowych i wojskowych).

Rejestrację takich obiektów prowadzi UNESCO (Międzynarodowy Rejestr Dóbr Kultury Objętych Ochroną Specjalną). Nieruchomości uznane za zabytkowe są specjalnie oznakowane – tarczą skierowaną ostrzem w dół, przedzieloną po przekątnych na dwa pola białe i dwa pola niebieskie.

W II kwartale 2020 r. na terenie Garnizonu Wrocław rozpocznie działanie wyspecjalizowany ośrodek wojskowy, zapewniający szkolenia dla osób cywilnych i wojskowych zaangażowanych w ochronę dziedzictwa kulturowego w przypadku konfliktu zbrojnego. Porozumienie o współpracy w celu ustanowienia Międzynarodowego Ośrodka Szkoleń i Badań nad Dziedzictwem Kultury w Zagrożeniu podpisali dzisiaj Sekretarz Stanu w MKiDN Jarosław Sellin i Sekretarz Stanu w MON Wojciech Skurkiewicz.

Współpraca pomiędzy MON a MKiDN związana z inicjatywą utworzenia specjalistycznej placówki ds. szkoleń osób cywilnych i wojskowych w obszarze ochrony dóbr kultury w zagrożeniu została zainicjowana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2017 r. W wyniku ustaleń pomiędzy kierownictwem obu resortów w II połowie 2018 r. powołano wspólną grupę roboczą MKiDN i MON, która wypracowała wstępne założenia oraz przygotowała projekt porozumienia.

Powołanie wyspecjalizowanego wojskowego ośrodka sankcjonuje wieloletnie zaangażowanie Rzeczypospolitej Polskiej w ratowanie zabytków, zarówno w kraju, jak i poza jego granicami. Działalność ośrodka zapewni skuteczniejsze wypełnienie zobowiązań Sił Zbrojnych RP dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego w razie konfliktów zbrojnych, wynikających z przepisów prawa międzynarodowego. Eskalacja konfliktów zbrojnych w różnych częściach świata oraz terroryzm prowadzą do częściowego zniszczenia bądź bezpowrotnej utraty, m.in. zabytków i miejsc historycznych wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, a także zasobów muzealnych. Powołanie tego typu placówki potwierdzi zaangażowanie Polski w ochronę dziedzictwa na poziomie międzynarodowym, w ramach realizacji szeregu umów międzynarodowych dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego, a zwłaszcza II Protokołu do Konwencji haskiej z 14 maja 1954 roku o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego. Działalność ośrodka będzie kontynuacją stałej aktywności Polski – lidera we wdrażaniu standardów prawa międzynarodowego w tej dziedzinie.

Ośrodek wpisuje się w tradycje zaangażowania Polski w wielonarodowe misje, realizowane pod patronatem organizacji międzynarodowych na rzecz zagrożonego dziedzictwa kulturowego. Zgodnie z założeniami będzie się odwoływał do dorobku polskich ekspertów zaangażowanych w projekt ochrony dziedzictwa kultury w konfliktach zbrojnych, który był prowadzony w ramach misji Sił Zbrojnych RP w Iraku i Afganistanie w latach 2003-2008 z udziałem cywilnych specjalistów. Doświadczenia zdobyte w warunkach wojennych dotyczące ratowania dziedzictwa kulturowego zostaną wykorzystane do budowania marki ośrodka, działającego na rzecz szerokiego dzielenia się wiedzą specjalistyczną i zapewnienia udziału polskich ekspertów w projektach wielonarodowych i misjach wojskowych.

Umiędzynarodowienie działalności ośrodka wzmocni pozycję Polski na arenie światowej. Placówka będzie służyć realizacji zadań w ramach współpracy z NATO oraz UE oraz organizacjami międzynarodowymi UNESCO i ONZ, stając się wizytówką Polski – państwa dbającego o dziedzictwo kulturowe na poziomie światowym, solidaryzującego się z ruchami i inicjatywami na rzecz ocalenia bezcennych zabytków, gotowego do świadczenia pomocy eksperckiej. W tej perspektywie, celem strategicznym będzie uzyskanie przez ośrodek certyfikacji NATO oraz patronatu UNESCO.

Ustanowienie międzynarodowego, specjalistycznego wojskowego ośrodka szkolącego w zakresie ochrony dziedzictwa kultury w zagrożeniu umożliwi przygotowanie i rozwijanie oferty regularnych szkoleń w kraju dla osób cywilnych i wojskowych, a także propozycji skierowanych do partnerów zagranicznych, w ramach współpracy bilateralnej i regionalnej. Pozwoli również na tworzenie rozwiązań systemowych i bazy wiedzy dla Sił Zbrojnych RP, upowszechnianie dobrych praktyk i kształtowanie umiejętności poprzez inicjowanie i prowadzenie badań naukowych, organizację warsztatów i konferencji oraz publikację materiałów w zakresie związanym z pełnieniem misji statutowej.

Programem szkolenia w resorcie obrony narodowej będą objęci m.in. dowódcy różnych szczebli dowodzenia, specjaliści i doradcy do spraw ochrony dóbr kulturalnych, żołnierze i pracownicy resortu obrony narodowej posiadający w zakresach obowiązków zadania z zakresu ochrony dóbr kulturalnych, w tym kierowani do realizacji zadań w polskich kontyngentach wojskowych. Po uzyskaniu certyfikatu NATO oferta szkoleniowa skierowana zostanie do armii państw sojuszniczych.

Kadrę ośrodka będą tworzyć m.in. specjaliści biorący udział w misjach międzynarodowych Sił Zbrojnych RP w Iraku i Afganistanie oraz narodowi eksperci ochrony dziedzictwa kultury, którzy są wpisani do rejestru prowadzonego przez MKiDN, a także eksperci ze środowiska naukowego i instytucji wyspecjalizowanych w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego, w tym Narodowego Instytutu Dziedzictwa, placówek muzealnych, naukowych, organizacji pozarządowych – Polskiego Komitetu Błękitnej Tarczy i innych.

W Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pod przewodnictwem wiceministra kultury Jarosława Sellina i wiceministra obrony narodowej Wojciecha Skurkiewicza, odbyło się spotkanie przedstawicieli obu resortów poświęcone projektowi utworzenia międzynarodowego ośrodka szkolenia ekspertów cywilnych i wojskowych w obszarze ochrony dóbr kultury na wypadek konfliktu zbrojnego. Pomysłodawcą powstania centrum szkolenia, które funkcjonowałoby w strukturach Ministerstwa Obrony Narodowej, oraz inicjatorem współpracy międzyresortowej jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Cel powstania specjalistycznego ośrodka

Zbiory muzealne oraz zabytki ruchome i nieruchome na całym świecie są nieustannie narażone na zniszczenia w wyniku katastrof naturalnych, takich jak powodzie czy trzęsienia ziemi, ale także wywołanych przez działalność człowieka (konflikty zbrojne, terroryzm, wandalizm, umyślne niszczenie, grabież czy nielegalny przemyt dóbr kultury).

Międzynarodowe centrum szkolenia dla ekspertów wojskowych i cywilnych w obszarze ochrony dziedzictwa kulturowego przygotowywałoby specjalistów do realizacji zadań związanych z przeciwdziałaniem zagrożeniom i ratowaniem zabytków w rejonach konfliktów zbrojnych. Działania te byłyby prowadzone w ramach współpracy z państwami Partnerstwa Wschodniego, NATO oraz z innymi organizacjami międzynarodowymi, Unią Europejską, ONZ i UNESCO.

Doświadczenie Polski w działaniach na arenie międzynarodowej

Polska od wielu lat aktywnie uczestniczy w międzynarodowych działaniach na rzecz zagrożonego dziedzictwa kultury, realizowanych również pod patronatem UNESCO. Współpracuje z poszczególnymi państwami, organizacjami międzynarodowymi, fundacjami i stowarzyszeniami oraz agendami ONZ. W latach 2003-2012 cywilni specjaliści z Polski uczestniczyli w działaniach związanych ochroną dóbr kultury w ramach misji Wojska Polskiego w Iraku i Afganistanie.

Ochrona dziedzictwa kulturowego jednym z priorytetów MKiDN

Resort kultury i dziedzictwa narodowego od lat wspiera działania na rzecz bezpieczeństwa i ratowania dziedzictwa kultury nie tylko w kraju, ale także poza jego granicami. W latach 2014-2015 zorganizował szereg szkoleń dla ekspertów z Ukrainy, których tematyką była m.in. ochrona dziedzictwa kultury na wypadek i w czasie konfliktów zbrojnych, odzyskiwanie dzieł utraconych, zabezpieczanie kolekcji muzealnych. W 2015 r. MKiDN wspólnie ze Szkołą Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie zorganizowało szkolenia dla ekspertów z państw Partnerstwa Wschodniego, którego tematem było bezpieczeństwo pożarowe oraz działania ratownicze w obiektach zabytkowych. W 2016 r. w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie odbyła się konferencja pt. „Dziedzictwo Kultury wobec współczesnych zagrożeń i wyzwań. Programy i kierunki działań”. Spotkaniu patronował Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Międzynarodowa Rada Muzeów ICOM i Polski Komitet  Błękitnej Tarczy. Pokłosiem tego spotkania będzie publikacja „Muzeum bezpieczne” zawierająca wybrane wystąpienia oraz przetłumaczony na język polski podręcznik UNESCO dla wojska pt. „Ochrona dóbr kultury”, gdzie zamieszczone zostały wzmianki o polskiej misji wojskowej w Iraku. W maju 2018 r. MKiDN, przy współudziale Centrum Światowego Dziedzictwa UNESCO, zorganizowało międzynarodową konferencję poświęconą rekonstrukcji pt. Odbudowa Światowego Dziedzictwa – wyzwania. Zgromadziła ona wybitnych specjalistów polskich oraz reprezentujących organizacje międzynarodowe – UNESCO, ICCROM, ICOMOS. Wśród tematów pojawiła się sprawa odbudowy Aleppo i Mosulu. W dniach 28-30 listopada 2018 r. MKiDN organizuje w Gdańsku konferencję państw Morza Bałtyckiego, podczas której będzie omawiana kwestia bezpieczeństwa dziedzictwa kulturowego w szczególnych sytuacjach.